Plant in de kijker

Damiaanblad (Turnera diffusa)

Deze struikachtige vaste plant is inheems in Midden en Zuid Amerika en in het zuiden van Noord Amerika. Hij verkiest droge, rotsachtige bodem en houdt van zon.

De plant werd van oudsher gebruikt door de indianen om ondermeer klachten van angst en rusteloosheid te verhelpen.  De plant heeft een aromatische, licht bittere smaak. De voornaamste inhoudsstoffen zijn ondermeer cafeïne-achtige alkaloïden, stoffen die het centraal zenuwstelsel stimuleren, de concentratie verbeteren  en vermoeidheid tegengaan. Daarnaast bevat damiaan ook evenveel bitterstoffen.

Damiaanblad wordt gecategoriseerd als een neurotonium. Het is versterkend voor de geest, werkt opbeurend en euforiserend. Zeer interessant bij klachten zoals zenuwuitputting en geestelijke vermoeidheid, stress en angsten.  Verder is de plant ook een algeheel tonicum dat ondersteunend werkt bij fysieke vermoeidheid, na herstel van ziekte of een operatie en bij fysieke prestaties.

De plant bevordert eveneens het hormonaal evenwicht en is mild menstruatiebevorderend.

Dankzij de vele bitterstoffen kan damiaanblad ook ingezet worden om de eetlust te verbeteren, spijsvertering te bevorderen en krampen te verlichten.

Kortom, een veelzijdig aromatische plant die allicht bij weinigen gekend is.

Damiaanblad vormt een belangrijk bestanddeel van onze tisane Energiek.

Samen met andere verhelderende planten zoals gember, rozemarijn en munt kan deze tisane gedronken worden ter ondersteuning van mentale en fysieke vermoeidheid en om de concentratie aan te scherpen. De tisane is geschikt voor ’s ochtends en doorheen de dag te drinken.

Valkruid (Arnica montana)

Valkruid, ook wel Bergweegbree of Wolverlei genoemd, is een plant uit de composietenfamilie.  Zoals de Latijnse naam doet vermoeden hebben we hier te maken met een bergplant.  De plant komt van nature veel voor in Noord en Midden Europees berglandschap zoals de Alpen, Pyreneeën en Vogezen. Verder vinden we hem ook nog terug in Zuid Scandinavië, in Siberië en in West Azië. De plant doet het bijzonder goed op verstoorde grond, bij voorbeeld op grond die na een brand extra voedingsstoffen bevat.

De naam Valkruid verwijst naar het feit dat deze plant bijzonder heilzaam is om kneuzingen te behandelen, hetgeen kan opgelopen worden na een val. Het zijn vooral de bloemen die hiervoor gebruikt worden. Ze worden geoogst in de zomerperiode en dan zeer snel gedroogd.

De eerste beschrijving van de interessante werking van de plant dateert van de middeleeuwen.   In Oostenrijk en Duitsland is de plant sinds de 16de eeuw zeer populair geworden voor de behandeling  van verstuikingen. Ook het dierenrijk getuigt hiervan. Zo stelden schaapsherders vast dat schapen die zich bezeerd hadden op blaadjes van Arnica knabbelden. Verder werd de plant door Goethe gebruikt omwille van het gunstige effect bij hartkramp. In Noord Amerika gebruikte een bepaalde stam Indianen de wortel om rugpijn te verzachten.

Vandaag de dag is Arnica een een beetje een omstreden kruid. De plant bevat namelijk de bitterstof helenaline. Deze stof, samen met nog een aantal andere inhoudsstoffen uit de plant,  remt ontstekingsreacties die optreden na een kneuzing, een bloeduitstorting of die ook typisch voorkomen bij reuma aandoeningen. Helenaline is echter giftig bij inwendig gebruikt indien het niet voldoende verdund is. Enkel homeopatische verdunningen onder de vorm van gestandaardiseerde producten mogen nog inwendig ingenomen worden.  Ga dus zelf niet aan de slag met hiervan een tinctuur in te nemen of een kopje tisane te zetten van deze plant! 

Uitwendig gebruik is wel toegestaan ter verzorging van bloeduitstortingen, kneuzingen en ter verzachting van reumatische pijnen, spierontstekingen en peesontstekingen. Gebruik een zalf of maceraat van arnica enkel op een niet geschaafde huid. Bij open wonden gebruik je het niet.  Verder ook niet gebruiken bij kinderen onder de 2 jaar en bij zwangere vrouwen en bij mensen die een allergie hebben voor planten uit de composietenfamilie.

Om een maceraat te maken gebruik je  1 deel gedroogde bloemen op 5 delen plantaardige olie. Doorgaans wordt dit gemaakt met olijfolie. Ik neem steeds een combinatie van olijfolie en zoete amandelolie. Doe alles in een glazen pot en laat het geheel trekken gedurende 4 weken. Je zal merken dat de olie sterk in het plantenmateriaal dringt. Je moet dus na 4 weken de plantenpulp goed uitpersen en evt nog eens filteren.Op die manier bekom je een onverdund maceraat.

Voor verder gebruik kan je met deze olie ofwel een zalf of crème maken of je maakt er een massage olie mee. Hiervoor is het ook aangewezen om steeds 50% zuiver arnica maceraat te gebruiken en 50% plantaardige olie zoals zoete amandel- of druivenpitolie . Op die manier kan je toepassing ook voor gevoelige huid gebruikt worden.

Verder kan je uiteraard nog geschikte etherische olie toevoegen voor een extra helend effect. De etherische olie van strobloem is de olie bij uitstek voor de behandeling van kneuzingen. Samen met de etherische olie van eucalyptus citroen heb je een zeer krachtig middel ter verzachting van pijn bij tenniselleboog.

Hyssop (Hyssopus officinalis)

Hyssop is een struikachtig plantje van zo’n 60 cm hoog dat deel uitmaakt van de familie van de lipbloemigen of muntfamilie.  Heel veel aromatische planten behoren tot deze familie zoals pepermunt, citroenmelisse, gember. Net zoals alle planten werken aromatische planten onstekingsremmend. Kenmerkend voor deze planten is dat ze in staat zijn om spanningen op diverse plaatsen te verzachten. Zo werken ze ondersteunend voor spijsvertering, zenuwstelsel, vatenstelsel en luchtwegen.  Aromatische planten kennen hun toepassingen in zowel aroma- als fytotherapie en zijn uitstekend om tisanes van te maken.

Hyssop oogt zeer mooi in de tuin dankzij de paars-blauwe bloemetjes. Al zijn er  ook varianten met witte en roze bloemen. De plant kan door imkers gebruikt worden als lokplant voor bijen. Verder is hyssop interessant in de moestuin omdat slakken en koolwitjes er niet dol op zijn en zo op afstand blijven. De plant is inheems in  Zuid-Europa, in West-Azië en Marokko. Dankzij de Benedictijnen is de plant in de middeleeuwen in Midden Europa geraakt waar het toen een zeer gegeerd kruid was.

Blad en bloeiende toppen kunnen in de keuken gebruikt worden. Ze hebben een ietwat bittere-muntachtige smaak. Het kruid past bijvoorbeld  zeer goed in vleesgerechten , stoofpotjes of in soepen. Verder doet het dienst om diverse likeuren op smaak te brengen zoals Chartreuse.

Naar ondersteuning voor het lichaam is hysop bijzonder interessant voor de luchtwegen. Het bevordert het ophoesten en oplossen van slijmen. Het is verder ook hoeststillend en heeft onstekingsremmende eigenschappen op de longslijmvliezen. Hyssop remt de zweetsecretie en werkt koortwerend. Aangezien hysop een aromatische plant is, werkt ze tevens ook verzachtend op zenuwstelsel en dankzij de aanwezige bitterstoffen is dit kruid ook spijsverteringsbevorderend. Een goede manier voor het nuttigen van het kruid is via een tisane in combinatie met aantal andere planten die een gelijkaardige werking hebben. Wij maken gebruik van hyssop in de tisane ‘Verademing’.

Uitwendig vermindert de plant zwellingen en werkt hij ontsmettend en wondhelend.

Er kan ook etherische olie gewonnen  worden uit deze plant maar de opbrengt is zeer laag. Dat maakt de olie dan ook bijzonder prijzig. De parfumindustrie maakt er spaarzaam gebruik van. De geur is eerder zoet, kamferachtig met houtige ondertoon. Omwille van het hoge gehalte aan ketonen wordt de etherische olie van Hyssopus officinalis afgeraden, zeker voor inwendig gebruik. Een veiligere variant is hyssop decumbens.

Canadese guldenroede (Solidago canadensis)

 

De naam ‘guldenroede’ verwijst naar de kaarsrechte stengel die doet denken aan een roede met goudgele bloemen, vandaar ‘gulden’. De Latijnse benaming ‘Solidago’ verwijst naar ‘solidare agare’ wat zoveel betekent als gezond maken, helen.  De normale bloeitijd voor deze plant is augustus-september. Net zoals vele anderen is ze dit jaar voor op haar bloeitijd. Hij stond immers al welig in bloei in juli.  Mijn oog viel er voor het eerst op tijdens de wildpluksessie in juli waar hij ook pronkte in Lieve haar toekomstige tuin. Ondertussen heb ik hem ook bij ons gespot. 

Hij groeit vooral op ruige stukken grond, langs boskanten of waterkanten. Hij komt tegenwoordig bijzonder veel voor en is best wel een woekeraar te noemen. Dit in tegenstelling tot de echte Guldenroede, die in het wild eerder zeldzaam is geworden.

In tuinen vind je deze plant ook vaak terug, hij is immers ook een bijzonder goede bijenplant. Door zijn invasief karakter is het wel raadzaam om hem goed op te volgen, anders overwoekert hij in een mum van tijd andere planten.

Naar ondersteunende werking is het zo dat er heel veel soorten uit de  Solidago familie bestaan die min of meer helende eigenschappen vertonen. Vroeger vond je guldenroede terug in zowat alle wondkruidmengels ter verlichting van tandpijn, keelpijn en ter verzorging van wonden. De Indianen in Noord Amerika gebruikten de Canadese soort vooral om keelpijn te verzachten. In Europa ontdekte men in de 13e eeuw dat  de echte guldenroede bijzonder helende eigenschappen heeft op vlak van de nieren.Vandaag is de plant nog steeds ingeburgerd in de volksgeneeskunde als tonicum voor de nieren maar evenzeer inzetbaar bij vochtophopingen, als reiniger, ter verzachting van keelpijn of ter verzorging van wonden. Een bijzonder veelzijdige plant. 

 

Wat mij is bijgebleven op de wildpluk is dat je van deze plant een ‘zijdezachte olie’ kan maken om je huid mee in te strijken. We namen graag de proef op de som en hebben dus een maceraat gemaakt van de bloem op amandelolie die we vier weken hebben laten trekken. Wetende dat de plant wondhelend werkt zullen we hiervan ook nuttig gebruik maken om een zalf mee te maken.

 

 

Engelwortel (Angelica archangelica L.)

Deze prachtige twee- of driejarige is een pronkstuk in éénieder zijn tuin. Weet wel, het is echt een kanjer en dit mag je ook letterlijk nemen. Voorzie dus een ruime plek liefst in de schaduw en op een ietwat rijkere, zure leemgrond. In het wild tref je hem het meest aan op vochtige plaatsen. De plant sterft af van zodra hij zaad heeft voortgebracht. De kiemkracht van het zaad zal dan voor nakomelingen moeten zorgen. 

De benaming verwijst naar aartsengel. De plant stond van oudsher bekend voor zijn bovenaardse krachten en vormde een ware bescherming tegen boze geesten en tegen de duivel. De legende vertelt dat deze plant omstreeks de 10de eeuw in een droom van een monnik aangewezen werd door aartsengel Raphaël   als genezer voor de pest. En sindsdien deed hij dienst als medicijn tegen onder meer de pest.

De plant heeft een bijzonder verfijnde smaak en aroma. Op die manier kan het gerechten een apart cachet geven. De zaden van de plant kunnen vermengd worden met andere zaadjes zoals die van venkel of koriander en gebruikt worden als aromatische mix om gerechten mee op te waarderen. Verder kunnen ze ook gebruikt worden om er een heerlijk elixir mee te maken. De jonge bladeren zijn eetbaar en kunnen ondermeer aroma geven aan slaatjes. De stengel wordt  vaak gebruikt om te confijten. Maar je kan ze ook gebruiken om aan fruitbereidingen zoals confituur toe te voegen.  In Lapland gebruiken ze de bladeren om vis in te verpakken. Dat heeft een verfijnd aroma en bovendien ook een antiseptische werking. Daarnaast schillen de Lappen de jonge stengels die ze ontdaan hebben van de bladeren en eten ze met smaak op. Wees wel matig met het gebruik want anders gaat de smaak snel overheersen.

De geneeskrachtige werking van de plant zit vooral in de wortel. Engelwortel kent een breed spectrum. Het is spijsverteringsbevorderend  en eetlustopwekkend dankzij de aanwezigheid van bitterstoffen. Het is verder algemeen aansterkend en heeft ook krampstillende eigenschappen. Maar de ietwat houterige geur kan ook rustgevend en angstwerend werken. In dat laatste geval kan de etherische olie gebruikt worden om te verstuiven. Let wel deze etherische olie behoort tot de hogere prijsklasse. Het verfijnde aroma laat tevens toe om in parfums te gebruiken.

Als je verse engelwortel oogst op een zonnige dag draag dan bij voorkeur beschermende kledij want de plant heeft  een fototoxische werking.

 

Lievevrouwebedstro (Galium odoratum)

Laat de Latijnse benaming het al niet vermoeden? Dit bescheiden plantje heeft een bijzonder aangenaam aroma. Vooral dan het gedroogd plantgoed.  Dat komt ons goed van pas bij het uitdenken van nieuwe geurenmengelingen. De typische geur dankt de plant aan de aanwezigheid van coumarines, die bij het drogen uit elkaar vallen waardoor de geur subtieler wordt.

De Nederlandse benaming leunt aan bij de Christelijke legende dat dit kruid gebruikt zou zijn voor het opmaken van Maria’s bed.  De Germanen gebruikten dit plantje ter verering van Freya, godin van de geboorte. Verder werd lievevrouwebedstro ook beschouwd als een heksenwerend kruid. Het gebruik ervan als beschermingsmiddel tegen het kwaad is terug te vinden in veel gebruiken in Europa. Zo werden er bij voorbeeld tuiltjes lievevrouwebedstro aan het bedeinde gehangen van de zieken met koorts.

De plant is  een zeer mooi bodembedekkertje dat houdt van een schaduwrijk plekje. Het plantje bloeit volop in mei met mooie witte bloemetjes. Het oogsten ervan voor toepassingen gebeurt best voor de bloei. Ook bijzonder leuk is dat de blaadjes met acht samen een soort krans vormen.

Vroeger werd het kruid vaak gebruikt ter bevordering van de spijsvertering maar ook om wonden te helen. Het bevat net zoals Engelwortel krampwerende en digestieve eigenschappen.  Verder worden er ook mild slaapverwekkende eigenschappen aan toegeschreven. Vandaag de dag is het medicinaal gebruik ervan beperkt. Al vind je het wel nog terug in kruidenmengelingen voor tisanes.

Culinair kan je aan de slag met dit plantje in ondermeer gebak of om frisse drankjes mee te maken. Enkele takjes een paar uren laten trekken geeft een verfijnde smaak. Laat ze echter niet te lang trekken want anders komen er teveel coumarines vrij en daar kan je hoofdpijn van krijgen. Teveel coumarines kunnen ook aanleiding geven tot braken, dus spring zeker karig om met het gebruik van dit kruid.

 

 

 

Gelderse roos (Viburnum opulus)

Gelderse roos (Viburnum opulus)

 

12 jaar geleden, toen we hier kwamen wonen en ik nog niet zo veel bezig was met de tuin hebben we onze voortuin ingericht met planten zonder echt stil te staan of ze zich er wel goed zouden voelen. Zo hebben we er ondermeer een struik gezet – toen niet wetende wat de exacte naam was – die dus een Gelderse roos bleek te zijn.

De struik heeft het lange tijd goed gedaan in onze voortuin die Zuiders georiënteerd is. Maar de laatste jaren had hij het moeilijk. En dat begrijpen we nu echt ten volle, want deze struik houdt eerder van vochtige grond en een voedingsrijke bodem. Bij de make-over van onze tuin hebben we hem in november, toen de plant in rust was,  uitgegraven en een plek ik de achtertuin gegeven in half schaduw en veel betere grond. En ik zie toch al een paar botjes verschijnen, dus ik hoop dat hij het gered heeft en dat hij nog mooi verder kan bloeien. Want het is een heel mooie struik met prachtige witte bloemen in mei-juni en nadien mooie rode bessen.

De bessen worden door de vogels nauwelijks aangeraakt. Ze blijven erg lang hangen. Dit komt omdat ze niet zo lekker smaken en ook gematigd giftig zijn. Na de vorst zijn de gifstoffen enigszins verminderd en dan zullen vogels die het echt niet meer kunnen houden van de honger er zich wel eens aan wagen.  De plant zelf heeft niets met de rozenfamilie te maken, ook al doet de Nederlandse naam dit vermoeden. Dat komt omdat hertogen van Gerle de bloemen hadden afgebeeld op hun wapenschild. Althans dat dachten ze want in realiteit bleken het bloemen van de mispel te zijn.

Van deze plant wordt vooral de schors gebruikt omwille van de waardevolle samentrekkende eigenschappen. Dat maakt dit deel van de plant zeer interessant om krampen te verlichten: vooral menstruatiekrampen maar ook darmkrampen kunnen ermee gebaat zijn. Verder bevat de bast stoffen die bloedverwijdende eigenschappen hebben en tevens een tonicum vormen voor het hart.

Wil je met deze plant fytotherapeutisch aan de slag, consulteer dan steeds een erkend fytotherapeut en weet dat deze plant best niet gebruikt wordt in geval van lage bloeddruk en bij vrouwen die borstvoeding geven.

Toverhazelaar (Hamamelis)

Toverhazelaar  (Hamamelis)

Het leuke aan deze struik is dat het een zeer late bloeier is. De spinachtige bloemen die geel maar ook rood-oranje kunnen zijn — afhankelijk van de soort — verschijnen  pas tussen oktober en februari. Bij ons in de tuin verschijnen de gele bloemetjes zo rond eind januari. Voor mij een teken dat de cirkel weer bijna rond is en dat we weer opnieuw kunnen starten.  Op naar lente.

De wetenschappelijke naam van deze plant is Hamamelis virginia. Hama staat voor tesamen omdat de boom tegelijk bloemen als vruchten kan dragen. De soortnaam virginia is een verwijzing naar de staat Virginia waar deze struik veel voorkomt. In het Nederlands heeft deze plant de naam toverhazelaar gekregen. Dit omdat de bladeren sterk gelijkend zijn op die van een hazelaar maar met dat verschil dat aan deze plant magische eigenschappen werden toegeschreven.

Toverhazelaar werd bijzonder veel gebruikt door Indianenstammen van Noord-Amerika. Vroeger deden de twijgen ook dienst als wichelroede. Het Engelse Witchhazel verwijst niet zozeer naar heksen maar is afkomstig van het oude Saksische woord ‘wyche’ wat staat voor buigzame takken.

Deze plant werd al vermeld in de eerste kruidenboeken die in de Verenigde Staten verschenen.

Tegenwoordig kennen we vooral de toepassing van het hydrolaat van hamamelis, dat wordt verkregen door distillatie van de bladeren en twijgen.

Het hydrolaat kent veel toepassingen voor uitwendig gebruik (zoals in cosmetica). Dankzij de samentrekkende en zelfs antiseptische eigenschappen is het bijzonder geschikt in aftershave en in diverse gezichtscrèmes voor een rijpere huid. Het kan ook gebruikt worden om blauwe plekken en kneuzingen mee te verzachten.

Omdat er interactie met diverse medicatie en voedingssupplementen mogelijk is, mag je dit hydrolaat enkel op voorschrift en onder professionele begeleiding innemen.

Wanneer je een hydrolaat koopt, kies dan liefst één dat vrij is van bewaarmiddelen. Ik werk het liefst met de hydrolaten van Michel Vanhove, omdat ik daarvan weet dat ze volledig zuiver zijn. Indien je in de handel een dergelijk hydrolaat koopt, kijk dan steeds even de etiketten na.

 

 

 

Kruidnagelboom (Syzygium aromaticum)

Kruidnagelboom (Syzygium aromaticum)

In het eindwerk voor de opleiding tot herborist heb ik mijn voorliefde voor Oosterse specerijen gecombineerd met de aantrekkingskracht die bomen hebben voor mij . Zo heb ik er voor gekozen om mijn monografie te maken over de kruidnagelboom. Mezelf verdiepen in de wereld van specerijen en experimenteren met kruidnagel hebben me nieuwe inzichten gegeven. Dit waren fijne momenten van herbronnen met een warm aroma. Lees verder